آیین های محرم و عاشورا در افغانستان

جمهوری اسلامی افغانستان کشور محصور در خشکی در آسیای مرکزی است. این کشور حد فاصل آسیای میانه، آسیای غربی و خاورمیانه و پایتخت آن کابل است. همسایگان افغانستان، پاکستان در جنوب و شرق، ایران در غرب، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند.

مساحت افغانستان ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع و جمعیت آن در سال ۲۰۱۵ بیش از ۳۲ میلیون نفر بوده است. اسلام دین رسمی در افغانستان است وجمعیت شیعیان بین ۲۵ تا ۳۰ درصد کل جمعیت برآورده شده است.

برپایی مراسم عزاداری ماه محرم در افغانستان سابقه بسیار دارد، اما در نحوه برگزاری این مراسم در سال‌های اخیر تغییرات زیادی به وجود آمده است. در گذشته‌های نه چندان دور این مراسم  بیشتر در حسینیه‌ها برگزار می‌شد و مردم با تجمع در حسینیه‌ها و تکایا پای منبر روحانیون می‌نشستند، سینه می‌زدند و با گوش دادن به روضه مصیبت‌های امام حسین (ع) می‌گریستند. به این ترتیب برگزاری مراسم ماه محرم بخصوص دهه اول آن صرفاً به حسینیه‌ها محدود بود و این مراسم عزاداری ۱۳ روزه با سادگی بسیار  برگزار می‌شد. ولی امروزه آیین های سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در ماه محرم با حضور انبوه عزاداران حسینی در شهرهای مختلف افغانستان برگزار می شود و شیعیان عزادار این کشور بخصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا با شرکت در دستجات گوناگون عزاداری، درس های قیام سالار شهیدان را در صحرای کربلا مرور می کنند.

مراسم عزاداری از اول محرم آغاز می شود، خیابان ها، کوچه ها و دیوارهای اماکن عمومی با پارچه های سیاه، سبز و سرخ با شعارهای«یا حسین»، «یا ابا عبدالله»، «یا ثارالله»، «یا عباس» و نیز احادیثی از پیامبراکرم (ص) درمورد شخصیت والای امام حسین (ع) پوشیده می شوند. علاوه برآن، عاشقان اهل بیت، پرچم های سیاه و سبز با شعارهای حسینی بر دیوارهای منازل، خودروها و موتورسیکلت های خود نصب می کنند.

در دهه اول محرم مناطق مختلف افغانستان به ویژه کابل، مزارشریف، بامیان، پروان، میدان وردگ، بغلان، بلخ، هرات، دایکندی و برخی مناطق پشتون نشین که شیعیان افغانستان در آنها  زندگی می کنند، چهره دیگری به خود می گیرد. تقریباً همه جا ذکر مصیبت اهل بیت علیهم السلام و وقایع عاشورا به گوش می رسد. جوانان و عاشقان امام حسین (ع) در این شب ها با تجمع در حسینیه ها که اصطلاحاً مردم این کشور به آن «تکیه خانه» می گویند به نوحه سرایی، سینه زنی و زنجیر زنی می پردازند. همچنین علمای دینی از روز پنجم ماه محرم در حسینیه ها به تشریح اهداف قیام کربلا علیه دستگاه فاسد یزید و این که قیام امام حسین (ع) و۷۲ تن از یارانش برای اصلاح امت مسلمان و بیداری مردم و هدایت آنان به دین حضرت رسول (ص) جد بزرگوار امام صورت گرفته است، می پردازند.

رسانه های مختلف نیز درماه محرم، تغییراتی کلی را در برنامه های خود ایجاد می کنند، بهطوری که رادیو و تلویزیون با حذف موسیقی بیشتر به تلاوت قرآن، مداحی و پخش گزارش از حسینیه ها و مساجد معروف کشور می پردازد.

هرچند دولت افغانستان و نیروهای امنیتی نیز در برگزاری هرچه بهتر آیین سوگواری ماه محرم و روز عاشورای حسینی با مردم همکاری می کنند، ولی  متاسفانه گروهک های تروریستی همواره با اعمال خشونت امیز و غیرانسانی خود در جهت ایجاد رعب و وحشت، مراسم عزاداری ماه محرم را  به خاک و خون می کشند و عزاداران حسینی را به شهادت می رسانند. به استناد شواهد تاریخی مردم مسلمان و متدین افغانستان، مخصوصاً شیعیان این کشور همواره کوشیده‌اند تا به هر قیمت عاشورا را زنده نگه دارند و در این راه در سایه جهل و تعصب، فشارهای جانکاهی را تحمل کرده‌اند و عالمان دینی، دینداران جوانمرد در این راه به شهادت رسیده اند.

دهم محرم‌الحرام یا روز عاشورای حسینی در سراسر افغانستان از سوی دولت این کشور تعطیل رسمی است و شیعه و سنی در کنار یکدیگر این روز را به عنوان نقطه عطف جهان اسلام در همدلی و نزدیکی قلب‌های یکدیگر به عزاداری و مرثیه سرایی می‌پردازند. مناسب است بدانید مقامات بلند پایه کشوری، اعضای کابینه، مقام های ارشد دولت دراستان ها و شهرستان ها نیز در روز عاشورای حسینی با حضور در مساجد و حسینیه ها، در آیین عزاداری سومین امام شیعیان جهان شرکت می کنند. مردم اهل سنت هرات نیز در ایام محرم به گونه‌های مختلف یاد و نام امام حسین(ع) را گرامی می‌دارند، و در روز عاشورا به تلاوت قرآن و اطعام نیازمندان می‌پردازند. در سال‌های گذشته در این روز دسته‌های عزادار در خیابان‌های اصلی شهر اقدام به قمه زنی می‌کردند که در سال های اخیر با توصیه و تشویق علما و مسئولین دولتی این کار جایش را به اهدا خون عزاداران حسینی به بانک‌های خون داده است. حضور عزاداران در دسته های زنجیر زنی و سینه زنی در ایام تاسوعا و عاشورا چشمگیر است.

دسته‌های سینه زنی هر حسینیه و مسجدی مشخص است و نام و عنوان بخصوصی دارد. سردسته مشخص است و از خود نایب و معاونی دارد و تمامی کسانی که سینه می‌زنند، لباس یک رنگ سیاه می‌پوشند و پارچه‌ای را نیز به سر می‌بندند که معمولا سبز رنگ است و مزین به شعار یا نام امام حسین (ع) و اهلبیت است.اما در نحوه آرایش لباس‌ها دسته های سینه زنی از هم تفکیک می‌شوند، یک دسته کمربندهای سبز دارند، دسته دیگر کمربند سیاه دارند و یک دسته اصلاً کمربند ندارد. لباس عده‌اى بلند  است و عده‌ای دیگر کوتاه، به هرحال هر دسته نشانه‌ای دارد بخصوص و منحصر به فرد که دسته‌های دیگر آن را می‌شناسند و رعایت می‌کنند.

یکی از مرسوم‌ترین رسم‌های ماه محرم و صفر، پخش کردن غذای نذری است. «دیگچه» جزو معروف‌ترین نذری‌های افغانستان است. پختن و پخش دیگچه بیشتر در سومین و آخرین چهارشنبه ماه صفر در افغانستان مرسوم است. افغان‌ها اعتقاد دارند که اگر دیگچه را در ظرف‌های بزرگ مسی بپزند، قطعاً عطر و طعم بهتر و مطلوب‌تری خواهد داشت. این غذای نذری ترکیبی از برنج، آب، شیر، روغن جامد، گلاب، عرق هِل، خلال بادام، خلال پسته و نمک است و طرفداران زیادی در میان تمام افغان‌ها دارد.

افغان ها این نذری را به نیت فراوان شدن رزق و روزی، سلامت و فرزنددار شدن تهیه می‌کنند و اعتقاد دارند که حضرت فاطمه(س) چنین غذایی را زیاد می‌پخته است.