احکام قربانی کردن در عید قربان

احکام قربانی کردن در عید قربان

---

روز عید قربان از اعیاد مهمّ اسلامى است. این روز یادآور اخلاص و بندگى حضرت ابراهیم(علیه السلام)در برابر پروردگار خویش است، آن جا که فرمان حق براى ذبح اسماعیل صادر شد، و ابراهیم آن بنده فرمانبردار خداوند آماده اجراى این فرمان شد و اسماعیل را به قربانگاه برد و کارد بر حلقومش نهاد، ولى ندایى رسید که اى ابراهیم از عهده این آزمون الهى برآمدى! دست نگهدار که فرمانبردارى خویش را به درستى اثبات کرده اى.
 

لطفاً آداب در باره احکام وقربانی در حج و غیر حج بیان فرمایید. و آیا قربانی باید حیوان نر باشد؟

از نظر مکتب اهل بیت علیهم السلام  قربانی کردن در روز عید قربان یا مستحب بوده و یا واجب. قربانی مستحب؛ یعنی همه افراد مسلمان چه در مکه باشند یا در شهر و سرزمین دیگری باشند می توانند در این روز عید، قربانی کرده و از ثواب آن بهره مند شوند.

قربانی واجب، کسی که در ایام حج برای حج تمتع احرام می بندند واجب است همه مناسک حج تمتع، از جمله قربانی (در سرزمین منا) را در روز دهم ذیحجه (عید قربان) انجام دهد.

پاسخ تفصیلی

اگر چه تفصیل و جزئیات احکام شرعی را باید در رساله های عملیه مراجع جست و جو کرد، اما آنچه به طور کلی می توان گفت این است که از نظر مکتب اهلبیت علیه الاسلام  قربانی کردن در روز عید قربان بر دو قسم است:

۱. قربانی مستحب؛ یعنی همه افراد مسلمان چه در مکه باشند یا در شهر و سرزمین دیگری باشند، می توانند در این روز قربانی کنند و از ثواب آن بهره مند شوند.

۲. قربانی واجب؛ کسی که در ایام حج برای حج تمتع احرام می بندد واجب است همه مناسک حج تمتع، از جمله قربانی (در سرزمین منا) را در روز دهم ذیحجه (عید قربان) انجام دهد تا بتواند از احرام خارج شود. به نظر می رسد که مطالب بیان شده در سؤال و جواب، در باره قربانی واجب در حج تمتع است.
 

لازم به ذکر است که یکی از آداب مستحب در قربانی این است که اگر قربانى، شتر یا گاو است از جنس ماده انتخاب شود و اگر گوسفند یا بُز است از جنس نر باشد. در این باره به دو نمونه از روایات اشاره می شود:

امام موسی کاظم علیه الاسلام در پاسخ به علی بن جعفر درباره قربانی می فرماید: «قوچ چاق، شاخ دار و نر قربانی کن و اگر گوسفند چاق نر پیدا نکردى، بُز نر چاق و اگر بز نیافتى برّه چاقى را قربانی کن».

در روایتی دیگر آمده: امام علی هر سال یک قوچ از جانب رسول خداصلوات الله علیه و قوچ دیگرى را هم از سوى خود قربانی می نمود.

در زمان احرام رعایت محرمات احرام (کندن و تراشیدن مو و کوتاه کردن ناخن که از محرمات احرام هستند)، واجب است، اما کوتاه کردن مو، ناخن یا تراشیدن سر قبل از احرام حرام نیست، بله مستحب است کسی که خواهد به حج تمتع مشرف شود از مدتی قبل (ابتداء ذیقعده) موی سر و صورت خود را کوتاه نکند، ولی رعایت نکردن این دستور مستحبی ضرری به صحت حج نمی زند.

البته، لازم نیست در همه ده روز اول ذیحجه از محرمات احرام دوری کند و ترک آنها فقط در زمان احرام لازم است، اما قبل از احرام و بعد از خروج از احرام ارتکاب آنها اشکال ندارد.

همچنین لازم نیست که هر کس مسقیماً خود قربانی را انجام دهد، بلکه نیابت گرفتن در انجام قربانی صحیح است و تا زمانی نایب قربانی را ذبح نکند فرد محرم نمی تواند سر خود را بتراشد یا مو و ناخن خود را کوتاه نماید، ولی عدم ذبح نیابتی ضرری برای خود نایب ندارد.

شرایط و احکامی برای قربانى واجب (مانند قربانی در حج)، ذکر شده، که برخی از آنها چنین است:

۱. قربانى اگر شتر است باید سن آن کمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده باشد و اگر گاو یا بُز است بنا بر احتیاط کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد و در گوسفند غیر از بُز باید هفت ماهش تمام و داخل در هشت ماه شده باشد و کمتر از آن کافى نیست.

۲. نباید بیمار باشد.

۳. باید خیلى پیر نباشد.
4. ناقص نباشد. بنابراین حیوانى که یک چشم یا هر دو چشم او کور باشد یا لنگ یا گوش بریده و یا دم بریده باشد، کافى نیست.
5. باید عرفاً لاغر نباشد و اگر در گرده او پیه باشد کافى است.

۶. در قربانی واجب، شراکت چند نفر در یک قربانی، در حال اختیار کفایت نمى کند؛ بلکه در حال ضرورت نیز، محل اشکال است؛ولی شراکت چند نفر در قربانىِ مستحب، اشکالی ندارد.و مهم نیست که تعدادشان زوج باشد یا فرد.
 

مراد از قربانی در مناسک حج که در سوره مبارکه بقره آیه ۱۹۶ به آن اشاره شده، چیست؟

انجام قربانی، یکی از اعمال واجب برای حجاج بیت الله الحرام است. آیه مذکور در صدد بیان این حکم برای حُجاجی است که پس از احرام بستن، به مانعی مانند وجود دشمن یا بیماری برخورده و نتوانند اعمال حج یا عمره را ادامه دهند که به آنها «مصدود» یا «محصور» می گویند.
 

چنین شخصی، چنان چه مانع او دشمن باشد و امکان گرفتن نایب برای قربانی کردن هم وجود نداشته باشد، باید همان جا که مانع ایجاد شد، قربانی کند و اگر مشکل او بیماری است باید برای انجام قربانی نایب بگیرد و آن گاه که از انجام قربانی اطمینان پیدا کرد، حلق کند (سر را بتراشد) و از احرام خارج شود.
یکی دیگر از موارد قربانی، کفاره مخالفت با برخی از اعمال حج است؛ مانند سر تراشیدن در حال احرام قبل از موعد مقرّر آن. در قسمتی از این آیه به این امر اشاره دارد و کفاره آن را برای کسانی که از روی عذر و ناچاری مرتکب این عمل می شوند یکی از این سه مورد قرار داده است: قربانی یا سه روز روزه یا صدقه.

چند نفر می توانند در یک قربانی شراکت داشته باشند:

 آیا به هفت نفر محدود می شود یا بیشتر هم می توانیم در ذبح حیوان قربانی مشارکت داشته باشیم؟ یکی از واجبات حج تمتع، قربانی است، شراکت در یک قربانی براى چند نفر، در حال اختیار کفایت نمى کند؛ بلکه در حال ضرورت نیز، محل اشکال است؛  بله! شراکت در قربانىِ مستحب، مانعى ندارد.

آیا می شود قربانی حج را در غیر منا انجام داد:

آیا امکان دارد مراجع عظام تقلید فتوا بدهند که حجاج ایرانی در کشور خودشان گوسفند را قربانی کنند (همزمان، کسی از جانب آنها ذبح کند)؟ آیا با این کار جلوی فقر گرفته نمی شود؟

مراجع عظام تقلید انجام قربانى در وطن را کافی نمی دانند، البته برخی از مراجع با توجه به اینکه محل فعلی قربانگاه خارج از منا است، می گویند، چنین قربانی کفایت می کند، ولی اولویت با ذبح در آنجاست.

ضمائم:

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

چنین قربانى مجزى نیست و کفایت نمی کند.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

ذبح در مکان فعلی [قربانگاه منی] کفایت می کند.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

تا قربانى در منا ممکن است، قربانى در غیر منا مجزى نیست. بلى اگر به کلى ممنوع شود، اقوى کفایت آن است در وادى محسر، و قربانى در مکّه یا وطن مجزى نیست.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

اولویت با ذبح در آنجا [قربانگاه منا] است.

حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (مد ظله العالی):

خیر، قربانی گوسفند از واجبات حج است و در منا یا جاهایی که امروز ذبح می کنند و در ایام حج، باید ذبح شود.