امام مهدی (عج) در یک نگاه

آخرین امام شیعیان و دوازدهمین جانشین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در سپیده دم جمعه، نیمه شعبان سال ۲۵۵ ق [۸۶۸ م] در سامراء یکی از شهرهای عراق، دیده به جهان گشود.
پدر گرامی او، پیشوای یازدهم شیعیان حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) و مادر بزرگوار آن حضرت، بانویی شایسته به نام «نرجس» بود که درباره ملیتِ او روایات، مختلف است. مطابق روایتی، آن بانو دختر «یشوع» پسر امپراتور روم و مادرش از نسل «شمعون» وصی حضرت عیسی (علیه السلام) بود. برابر این روایت، نرجس در پی خوابی شگفت، مسلمان شد و به هدایت امام عسکری (علیه السلام) خود را در میان سپاه روم که عازم نبرد با مسلمانان بودند قرار داد و همراه جمعی دیگر به اسارت لشکر اسلام درآمد. امام ‌‌هادی (علیه السلام) کسی را فرستاد که او را خریداری کرد و به سامراء آورد. (۱)

البته روایات دیگری نیز نقل شده است؛ (۲) ولی آنچه مهم و قابل توجه است، اینکه حضرت نرجس (علیها السلام) مدتی در خانه حکیمه خاتون – از خواهران بزرگوار امام‌‌ هادی (علیه السلام) – تحت تعلیم و تربیت او قرار گرفته و مورد احترام فراوان حکیمه (علیها السلام) بوده است.
حضرت نرجس (علیها السلام) بانویی است که سال‌‌ها پیش در کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) (۳) و امام صادق (علیه السلام) (۴) مورد ستایش قرار گرفته و از او به عنوان بهترین کنیزان و سرور آنان یاد شده است.
گفتنی است که مادر امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به نام‌‌های دیگری مانند سوسن، ریحانه، ملیکه و صیقل (صقیل) نیز خوانده می‌شد.

دو. نام، کنیه و القاب

نام و کنیه (۵) امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همان نام و هم کنیه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است. در برخی روایات، از بردن نام آن حضرت تا هنگام ظهور، نهی شده است.
لقب‌‌های مشهور آن حضرت عبارتند از: مهدی، قائم، منتظَر، بقیه الله، حجّت، خلف صالح، منصور، صاحب الامر، صاحب الزمان و ولی عصر که معروف‌ترین آن‌‌ها «مهدی» است.
هر یک از این لقب‌‌ها، بیان‌گر پیام ویژه‌ایدرباره آن بزرگوار است.
آن امام خوبی‌‌ها را «مهدی» گفته‌اند؛ زیرا هدایت شده‌ایاست که مردم را به سوی حق می‌خواند. «قائم» خوانده‌اند؛ چون برای حق، قیام خواهد کرد. «منتظَر» نامیده‌اند؛ زیرا همگان در انتظار مقدم اویند. «بقیه الله» لقب داده‌اند؛ چرا که باقی مانده حجت‌‌های خدا و آخرین ذخیره الهی است.
«حجّت» به معنای گواه خدا بر خلق و «خلف صالح» به معنای جانشین شایسته برای اولیای خداست. او «منصور» است، چون از سوی پروردگار یاری می‌شود و «صاحب الأمر» است؛ چون امر ایجاد حکومت عدل الهی بر عهده اوست. «صاحب الزمان و ولی عصر» نیز به معنی آن معنا است که او حاکم و فرمانروای یگانه زمانه می‌باشد.

سه. ویژگی‌‌های حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

شخصیت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و زندگی آن حضرت ویژگی‌‌هایی دارد که آن بزرگوار را از سایر امامان (علیهم السلام) متمایز کرده است. این خصوصیات در روایات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (علیهم السلام) به صورت برجسته بیان شده است که در اینجا به برخی از آن‌‌ها می‌پردازیم:

۱٫ بشارت به آمدن او

از ویژگی‌‌های امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بشارت‌‌های فراوان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السلام) درباره‌ی ولادت آن حضرت و ظهور او است. این روایات، هم در کتاب‌‌های شیعه و هم در آثار اهل سنت آمده است (۶) که تنها به ذکر چند نمونه بسنده می‌کنیم:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
شما را به مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بشارت می‌دهم. او وقتی که مردم گرفتار اختلاف و پراکندگی شده‌اند، برانگیخته می‌شود و زمین را از عدل و داد پر می‌کند، همان گونه که از ظلم و جور، پر شده است… . (۷)
امام حسین (علیه السلام) فرمود:
قائم این امت همانا نهمین نفر از فرزندان من است. او دارای غیبت است و کسی است که میراث او تقسیم می‌شود؛ در حالی که زنده است. (۸)
از امام رضا (علیه السلام) سؤال شد: «قائم شما اهل بیت کیست؟» فرمود:
چهارمین نفر از اولاد من خواهد بود؛ فرزند بهترین کنیزان که خداوند به وسیله او زمین را از هرگونه ظلم و ستم پاک خواهد کرد. اوست کسی که مردم در ولادتش شک می‌کنند و او همان است که قبل از قیامش، غیبت خواهد نمود (۹) …

۲٫ ولادت پنهانی

در روایات فراوان، از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که مردی از خاندان او به نام «مهدی» قیام خواهد کرد و بنیان ستم را واژگون خواهد ساخت. فرمانروایان ستمگر عباسی با اطلّاع از این روایات در پی آن بودند که در همان ابتدای ولادت، امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را به قتل رسانند. بنابراین از زمان امام جواد (علیه السلام) زندگی امامان معصوم (علیهم السلام) با محدودیت‌‌های بیشتری همراه شد و در زمان امام حسن عسکری (علیه السلام) به اوج خود رسید؛ به گونه‌ای که کمترین رفت و آمد به خانه آن بزرگوار از نظر دستگاه حکومت، مخفی نبود. پیداست در چنین شرایطی باید تولّد آخرین حجّت حق و موعود الهی در پنهانی و دور از چشم دیگران می‌بود. به همین دلیل حتی نزدیکان امام یازدهم از جریان ولادت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بی اطلّاع بودند و تا چند ساعت پیش از تولّد نیز نشانه‌‌های بارداری در نرجس خاتون، مادر بزرگوار امام دوازدهم، دیده نشد.
حکیمه خاتون، دختر گرامی امام جواد (علیه السلام)، جریان ولادت را چنین حکایت کرده است:
امام حسن عسکری (علیه السلام) به دنبال من فرستاد و فرمود: «ای عمّه! امشب افطار نزد ما باش؛ چرا که شب نیمه شعبان است و خداوند در این شب [آخرین] حجّت خود بر روی زمین را آشکار خواهد کرد». پرسیدم: «مادر او کیست؟» فرمود: «نرجس». گفتم: «فدای شما شوم! نشانه بارداری در او پیدا نیست». فرمود: «سخن، همان است که گفتم».
پس [بر نرجس] وارد شدم و سلام کردم و نشستم. او پیش آمد تا کفش‌‌هایم را بیرون آورد و به من گفت: «بانوی من! حال شما چطور است؟» گفتم: «بلکه تو بانوی من و بانوی خاندان منی». سخن مرا نپذیرفت و گفت: «عمّه جان! چه می‌فرمایید؟» گفتم: «دخترم! امشب خداوند متعال به تو پسری عطا می‌فرماید که سرور دنیا و آخرت خواهد بود». پس خجالت کشید و حیا کرد.
حکیمه گوید: پس از نماز عشا، افطار کردم و در بستر خود آرمیدم. هنگام نیمه شب برای انجامِ نماز [شب] برخاستم و آن را به جای آوردم؛ در حالی که نرجس [به آرامی] خوابیده بود بدون آنکه اتفاقی برایش روی دهد. پس از انجام تعقیبات [نماز] خوابیدم. سپس هراسان بیدار شدم و حال آن که او همچنان در خواب بود. لحظاتی بعد برخاست و نماز [شب] گزارد و خوابید.
حکیمه ادامه می‌دهد: بیرون آمدم و در جست و جوی فجر [سپید] به آسمان نگریستم. پس فجر اوّل (۱۰) را مشاهده کردم و نرجس همچنان در خواب بود. به شک افتادم، ناگاه امام حسن عسکری (علیه السلام) از جایگاه خود ندا برآورد: «ای عمّه! شتاب مکن. امر [ولادت] نزدیک است». نشستم و به قرائت سوره‌‌های «سجده» و «یس» مشغول شدم که نرجس با اضطراب بیدار شد. به سرعت نزد او رفتم و گفتم: «اسم الله علیک! (۱۱) آیا چیزی احساس می‌کنی؟» گفت: «آری ‌ای عمّه!» گفتم: «بر خود مسلّط باش و دلت را استوار دار که این، همان است که با تو گفتم». در این هنگام ضعفی من و نرجس را فرا گرفت. پس به صدای سرورم [نوزادِ تولّد یافته] به خود آمدم و جامه را از روی او برداشتم و او را در حال سجده دیدم. در آغوشش گرفتم و او را کاملاً پاکیزه یافتم.
در این هنگام امام عسکری (علیه السلام) مرا ندا داد: «ای عمّه! پسرم را نزد من بیاور». او را نزد وی بردم … . در آغوشش گرفت و فرمود: «پسرم! سخن بگو». پس لب به سخن گشود و فرمود: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و أشهد ان محمداً رسول الله». سپس بر امیرالمؤمنین و امامان (علیهم السلام) درود فرستاد تا به نام پدرش رسید و از سخن گفتن باز ایستاد. امام عسکری (علیه السلام) فرمود: «ای عمّه! او را به نزد مادرش ببر تا بر او سلام کند»… . (۱۲)

۳٫ غیبت طولانی و پیش‌گویی آن

از ویژگی‌‌های مهم امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) غیبت آن حضرت از مردم است. جالب این است که در روایات فراوان، همه‌ی پیشوایان معصوم (علیهم السلام) از آن خبر داده‌اند و این از جمله خبرهای غیبی معصومان (علیهم السلام) است که به وقوع پیوسته. چند نمونه از این روایات را می‌آوریم:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
… مهدی از فرزندان من است. برای او غیبت و حیرتی خواهد بود که مردم در آن، گمراه شوند … (۱۳)
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
همانا غیبت در ششمین نفر از فرزندانم رخ خواهد داد. او دوازدهمین نفر از امام هدایت پس از رسول خداست که اولین آن‌‌ها امیرالمومنین، علی بن ابیطالب و آخرین آن‌‌ها قیام کننده‌ی به حق، بقیه الله در روی زمین است. (۱۴)
امام جواد (علیه السلام) فرمود:
همانا قائم از ما [اهل بیت] مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که باید در زمان غیبتش، مورد انتظار مردم باشد و هنگام ظهورش از او اطاعت شود. او سومین نفر از فرزندان من است. (۱۵)
گفتنی است این غیبت طولانی که از آغازین سال‌‌های زندگی امام شروع شده از عواملی است که سبب شده که ما از امور شخصی آن حضرت، اطلاع و آگاهی دقیق و مستندی نداشته باشیم. بسیاری از علاقه مندان به امام، از مکان زندگی حضرت و همسر و فرزندان او می‌پرسند، ولی جواب محکم و مستندی نمی‌شنوند؛ زیرا ندانستن این امور، از پیامدهای غیبت آن بزرگوار است. البته بدیهی است که جهلِ ما از این بخش از زندگی حضرت، به روند معرفت و اطاعت و تسلیم ما نسبت به آن امام و حجت الهی زیانی نمی‌رساند و پرداختن به این مسائل، مشکلی را حل نمی‌کند؛ پس بهتر است از بحث و گفت و گو در این مجال بپرهیزیم؛ چنانکه حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خود فرمود:
فاغلقوا أبواب السؤال عما لا یعنیکم؛ (۱۶)
درهای پرسش را از آنچه به حال شما سودی ندارد، ببندید.

۴٫ طول عمر

از ویژگی‌‌های امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) عمر طولانی آن حضرت است. تاکنون (۱۷) نزدیک به دوازده قرن از عمر شریفش می‌گذرد. این عمر طولانی به دلیل آن است که مطابق اراده‌ی الهی، او آخرین حجّت خدا و همان ذخیره‌ی الهی برای اجرای اهداف انبیا است و پیداست که باید تا زمان فراهم شدن زمینه‌‌های قیام جهانی‌اش زنده بماند. این حقیقت در روایات فراوانی بیان شده است.
البته برای بعضی، این سؤال مطرح است که چگونه ممکن است انسانی، عمری چنین طولانی داشته باشد. برای پاسخ گویی به این سؤال، بجاست مقداری درباره‌ی طول عمر بحث کنیم:
سرچشمه این سؤال و علت طرح آن، این است که آنچه در جهان امروز، معمول و متداول است، عمرهای محدودی است که معمولاً به صد سال نمی‌رسد؛ از این رو (۱۸) بعضی نمی‌توانند یک عمر طولانی را باور کنند؛ در حالی که عمر طولانی از نظر عقل و دانش بشری، امری غیرممکن نیست. دانشمندان با مطالعه اجزای بدن به این حقیقت رسیده‌اند که ممکن است انسان، سال‌‌های بسیار طولانی زنده بماند و حتی گرفتار پیری و فرسودگی هم نشود. برنارد شاو می‌گوید:
از اصول علمی مورد پذیرش همه دانشمندان بیولوژیست، این است که برای عمر بشر نمی‌توان حدی تعیین کرد و حتی دیرزیستی نیز مسأله مرزناپذیری است. (۱۹)
پروفسور «اتینگر» می‌نویسد:
به نظر من با پیشرفت تکنیک‌‌ها و کاری که ما شروع کرده‌ایم، بشر قرن بیست و یکم خواهد توانست هزاران سال عمر کند. (۲۰)
بنابراین تلاش دانشمندان برای دست یافتن به راه‌‌های غلبه بر پیری و رسیدن به درازعمری نشانگر امکان چنین پدیده‌ای است؛ چنانکه در این مسیر، گام‌‌های موفقیت آمیزی برداشته شده است و هم اکنون در گوشه و کنار جهان، کم نیستند افرادی که بر اثر شرایط مناسب آب و هوایی و تغذیه مناسب و فعّالیت مناسب بدنی و فکری و عوامل دیگر، عمری نزدیک به صد و پنجاه سال و گاهی بیشتر از آن دارند. مهم‌تر اینکه عمر طولانی در گذشته تاریخ انسان‌‌ها بارها تجربه شده است. در کتاب‌‌های آسمانی و تاریخی، انسان‌‌های زیادی با نام و نشان و شرح حال یاد شده‌اند که مدت عمر آن‌‌ها بسیار درازتر از عمر بشر امروز بوده است. برای نمونه چند مورد را بیان می‌کنیم:
۱٫در قرآن آیه‌ای هست که نه تنها از عمر طولانی، بلکه از امکان زنده ماندن تا روز رستاخیز، خبر می‌دهد و آن آیه درباره حضرت یونس (علیه السلام) است که می‌فرماید:
اگر او [یونس (علیه السلام) در شکم ماهی] تسبیح نمی‌گفت، تا روز رستاخیز در شکم ماهی می‌ماند. (۲۱)
بنابراین از نظر قرآن، عمری بسیار طولانی (از عصر یونس (علیه السلام) تا روز رستاخیز) که در اصطلاح زیست شناسان، عمر جاویدان نامیده می‌شود برای انسان و ماهی، امکان پذیر است. (۲۲)
۲٫ قرآن کریم در مورد حضرت نوح (علیه السلام) می‌فرماید:
به راستی ما نوح را به سوی قومش فرستادیم؛ پس ۹۵۰ سال در میان آن‌‌ها درنگ کرد. (۲۳)
آنچه در این آیه شریف آمده است، مدت پیامبری آن حضرت است. بر اساس برخی روایات، مدت عمر آن بزرگوار ۲۴۵۰ سال بوده است. (۲۴)
جالب اینکه در روایتی از امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:
در امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سنّت و شیوه‌ای از زندگی حضرت نوح (علیه السلام) می‌باشد و آن، طول عمر است. (۲۵)
۳٫ و نیز درباره حضرت عیسی (علیه السلام) می‌فرماید:
… و هرگز او را نکشتند و به دار نیاویختند؛ بلکه امر بر آن‌‌ها مشتبه شد … به یقین او را نکشتند؛ بلکه خداوند او را به سوی خود بالا برد که خداوند، توانا و فرزانه است. (۲۶)
همه مسلمانان به استناد قرآن و احادیث فراوان، معتقدند که عیسی (علیه السلام) زنده است و در آسمان‌‌هاست و هنگام ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرود آمده، او را یاری خواهد کرد.
امام باقر (علیه السلام) فرمود:
در صاحب این امر [مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)] چهار سنّت از چهارتن از پیامبران است … و از عیسی (علیه السلام) سنتی دارد و آن اینکه [درباره مهدی نیز] می‌گویند: او مرده است؛ در حالی که او زنده می‌باشد. (۲۷)
علاوه بر قرآن در تورات و انجیل نیز سخن از عمرهای طولانی مطرح شده است. در تورات آمده است:
… تمام ایام آدم که زیست نهصد و سی سال بود که مُرد … جمله ایام «انوش» نهصد و پنج سال بود که مُرد… و تمامی ایام «قینان» نهصد و ده سال بود که مُرد … پس جمله ایام «متوشالح» نهصد و شصت و نه سال بود که مُرد … . (۲۸)
بنابراین تورات صریحاً به وجود افرادی با داشتن عمرهای طولانی (بیش از نهصد سال) اعتراف می‌کند.
در انجیل نیز عباراتی نشان گر آن است که عیسی (علیه السلام) پس از به دار کشیده شدن، زنده گردیده و به آسمان بالا رفته است (۲۹) و در روزگاری فرود خواهد آمد. مسلّم است که عمر آن بزرگوار از دو هزار سال بیشتر است.
با این بیان روشن می‌شود که پیروان دو آئین یهود و مسیحیت باید به علت اعتقاد به کتاب مقدس به عمرهای طولانی نیز معتقد باشند.
گذشته از اینکه طول عمر از نظر علمی و عقلی پذیرفتنی است و در گذشته تاریخ، موارد بسیار دارد، در مقیاس قدرت بی نهایت خداوند نیز قابل اثبات است. به اعتقاد پیروان همه ادیان آسمانی، تمام ذرات عالم در اختیار خداوند است و تأثیر همه سبب‌‌ها و علّت‌‌ها به اراده او بستگی دارد. اگر او بخواهد، سبب‌‌ها از تأثیر باز می‌مانند و نیز او بدون سبب و علّت طبیعی، ایجاد می‌کند و می‌آفریند. او خدایی است که از دل کوه، شتری بیرون می‌آورد، آتش سوزنده را بر ابراهیم (علیه السلام) سرد و سلامت می‌سازد، دریا را برای موسی و پیروانش خشک می‌کند و آن‌‌ها را از میان دو دیوار آبی عبور می‌دهد. (۳۰) آیا چنین خدایی از اینکه به عصاره انبیا و اولیا و آخرین ذخیره الهی و نهایت آمال و آرزوی همه نیکان و تحقق بخش وعده بزرگ قرآن، عمری طولانی بدهد، ناتوان خواهد بود؟!
امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمود:
… خداوند عمر او [مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)] را در دوران غیبتش طولانی می‌کنند؛ سپس به قدرت خدایی‌اش او را در سیمای جوانی زیر چهل سال آشکار می‌نماید تا مردمان دریابند که خداوند بر هر کاری تواناست. (۳۱)
بنابراین جریان طول عمر امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ابعاد مختلف عقلی و علمی و تاریخی امری ممکن و پذیرفتنی است و پیش از همه این‌‌ها از جلوه‌‌های اراده خداوند بزرگ و تواناست.

چهار. شمایل و خصوصیات

در روایات پیامبر اکرم و اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) شمایل و اوصاف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بیان شده است که به برخی از آن‌‌ها اشاره می‌کنیم:
آن بزرگوار چهره‌اش جوان و گندم‌گون، پیشانی‌اش بلند و تابنده، ابروانش هلالی و کشیده، چشمانش سیاه و درشت، بینی‌اش کشیده و زیبا و دندان‌‌هایش برّاق و گشاده است. به گونه راست آن امام، خالی مشکین و در میان شانه‌اش اثری چون اثر نبوّت دیده می‌شود و‌ اندام مبارکش متناسب و دلرباست.
بعضی از ویژگی‌‌های آن وجود شریف که در سخنان معصومان (علیهم السلام) بیان شده، از این قرار است:
او اهل عبادت و شب زنده داری، زهد و ساده زیستی، صبر و بردباری، عدالت و نیکوکاری است. آن حضرت سرآمد همگان در علم و دانش و وجود نازنینش چشمه سار برکت و پاکی است. او اهل قیام و جهاد، رهبر جهانی، انقلابی بزرگ، منجی نهایی و مصلح موعود بشریت است. آن وجود نورانی از تبار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و از اولاد فاطمه زهرا (علیها السلام) و نهمین فرزند از نسل سید الشهداء (علیه السلام) است که هنگام ظهور بر کعبه تکیه زند و پرچم پیامبر را در دست گیرد و با قیام خود، دین خدا را زنده و احکام خداوند را در سراسر گیتی جاری کند و جهان را پر از مهربانی و داد گرداند، پس از آن که پر از جور و بیداد شده باشد. (۳۲)

پنج. دوره‌‌های زندگی حضرت

زندگی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شامل سه دوره پر فراز و نشیب است:

۱٫دوره اختفا:

شامل زندگی پنهانی آن حضرت از آغاز ولادت تا زمان شهادت امام عسکری (علیه السلام) است.

۲٫ دوران غیبت:

از هنگام شهادت امام یازدهم (علیه السلام) شده و تا ظهور آن حضرت، ادامه خواهد یافت.

۳٫ عصر ظهور:

پس از طی شدن دوران غیبت به خواست پروردگار جهان، امام دوازدهم (علیه السلام) ظهور خواهد کرد و دنیا را از خوبی‌‌ها و زیبایی‌‌ها سرشار خواهد نمود. هیچ کس زمان ظهور آن موعود منتظر را نمی‌داند و از طبق روایتی امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، آن‌‌ها که برای ظهور، زمانی را تعیین کنند، دروغ گو هستند. (۳۳)

معرفی منابع بیشتر برای مطالعه و پژوهش

۱٫ الغیبه، شیخ طوسی.
۲٫ تاریخ غیبت صغرا، سید محمد صدر.
۳٫ منتخب الاثر، آیت الله صافی گلپایگانی.
۴٫ درسنامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ج ۱٫
۵٫ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، جاسم حسین.
۶٫ کمال الدین، شیخ صدوق، ج ۲٫
۷٫ تاریخ عصر غیبت، پورسید آقایی و … .
۸٫ امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ولادت تا ظهور، محمد کاظم قزوینی.

^{پی‌نوشت‌ها:}

^{۱٫ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۴۱، ح ۱، ص ۱۳۲٫
۲٫ بحارالانوار، ج ۵، ح ۲۹، ص ۲۲، و ح ۱۴، ص ۱۱٫
۳٫ کتاب الغیبه، (طوسی)، ح ۴۷۸، ص ۴۷۰٫
۴٫ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۳۳، ح ۳۱، ص ۲۱٫
۵٫ اسمی است که با لفظ «أب» یا «أم» شروع می‌شود؛ مانند: اباعبدالله و امّ النبین.
۶٫ ر.ک: منتخب الاثر، فصل دوّم (ص ۲۳۲-۱۹۱).
۷٫ کتاب الغیبه، ح ۱۳۶، ص ۱۷۸؛ مسند احمد، ج ۳، مسند ابوسعید خدری، ص ۳۷٫
۸٫ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، باب ۳۰، ح ۱، ص ۵۸۳٫
۹٫ همان، ج ۲، باب ۳۵، ح ۵، ص ۶۰٫
۱۰٫ مقصود، سفیدی‌ای است که اندکی پیش از اذان صبح، در افق دیده می‌شود.
۱۱٫ این جمله، کنایه از این است که بلا از تو دور باد.
۱۲٫ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۴۲، ح ۱، ص ۱۴۳٫
۱۳٫ همان، ج ۱، باب ۲۵، ح ۵، ص ۵۳۶٫
۱۴٫ بحارالانوار، ج ۵۱، ح ۱۳، ص ۱۴۵٫
۱۵٫ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۳۶، ح ۱، ص ۷۰٫
۱۶٫ احتجاج، ج ۲، ح ۳۴۴، ص ۵۴۴٫
۱۷٫ اکنون در سال ۱۴۳۳ قمری هستیم و پیشوای ما ۱۱۷۸ سال دارد.
۱۸٫ البته هم اکنون عمرهای بالای صدسال هم یافت می‌شود که به نسبت بسیار کم است.
۱۹٫ راز طول عمر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص ۱۳٫
۲۰٫ مجله دانشمند، سال ۶، ش ۶، ص ۱۴۷٫
۲۱٫ سوره صافات، آیه ۱۴۴٫
۲۲٫ خوشبختانه کشف ماهی چهارصد میلیون ساله در سواحل ماداگاسکار، امکان چنین عمری مرا برای ماهی، عینی کرد (کیهان، ش ۶۴۱۳-۴۳/۸/۲۲).
۲۳٫ سوره عنکبوت، آیه ۱۴٫
۲۴٫ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۴۶، ح ۳، ص ۳۰۹٫
۲۵٫ همان، ج ۱، باب ۲۱، ح ۴، ص ۵۹۱٫
۲۶٫ سوره نساء، آیه ۱۵۷٫
۲۷٫ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲۱۷٫
۲۸٫ تورات (ترجمه فاضل خانی)، سفر پیدایش باب پنجم، آیات ۵-۳۲٫
۲۹٫ عهد جدید، کتاب اعمال رسولان ، باب اول، آیات ۱-۱۲٫
۳۰٫ اینها حقایقی است که در قرآن کریم آمده است: سوره انبیاء، آیه ۶۹؛ سوره شعراء، آیه ۶۳٫
۳۱٫ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۰۹٫
۳۲٫ منتخب الاثر، فصل دوم، ص ۲۳۹-۳۸۳٫
۳۳٫ احتجاج، ج ۲، ش ۳۴۴، ص ۵۴۲٫}

^{منبع مقاله :
نگین آفرینش (۱) (درسنامه دوره عمومی معارف مهدویت)، مؤلفان: محمدامین بالادستیان، محمدمهدی حائری پور و مهدی یوسفیان، ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، چاپ ۶۴، اسفند ۱۳۹۳}