ویژه نامه ولادت عقیله (به مناسبت ولادت حضرت زینب کبری سلام الله علیها)

برگ هایی از دفتر زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها

از تلاقی دو دریای نور و معرفت علی و فاطمه(ع) گوهری پا به عرصه وجود نهاد که این نوگل روییده در گلزار عترت، عطر محمد(ص)، خوی علی(ع) و خُلق فاطمه(س) داشت؛ با تولدش فصلی جدید در تاریخ «عفاف» رقم خورد … . زینب کبری(س) در روز پنجم جمادی الاولی سال پنجم هجرت، بر شاخه وجود فاطمه(س) جوانه زد. معمولا پدر و مادر نام فرزند را انتخاب می کنند، ولی در جریان ولادت حضرت زینب علیها السلام والدین او این کار را به پیامبر اسلام جد بزرگوار آن بانو، واگذار نمودند . پیامبر صلی الله علیه و آله که در سفر بود، بعد از بازگشت از سفر، به محض شنیدن خبر تولد، سراسیمه به خانه علی علیه السلام رفت، نوزاد را در بغل گرفت و بوسید، آن گاه نام زینب (زین + اب) را که به معنای «زینت پدر» است برای این دختر انتخاب نمود.

محیط خانوادگی زینب(س) از لحاظ شرف، فضیلت و انسانیت بی نظیر بود. نگین عترت در دامان پر مهر و آغوش گرم علی و فاطمه پرورش یافت و از جدش رسول خدا(ص) فضایل بی شماری اخذ کرد. از همان دوران طفولیت، چهره ای نورانی و باوقار داشت و در حیا و عصمت همچون زهرای مرضیه بود و در شیوایی و فصاحت کلام، همچون علی مرتضی!

حضرت زینب سلام الله علیها، عقیله بنی هاشم

زینب(س) دختر امیرمؤمنان(ع) همه جا ثمره خیر، برکت، نشاط، ایمان و حقیقت بود. حضرت زمانی که با عبدالله بن جعفر ازدواج کرد، کانون زندگی را چنان گرم و باطراوت نگاه می داشت که دیگران از زندگی وی الگو می گرفتند.

زینب(س) در زندگی شخصی خود وظایفش را به کمال انجام می داد. آنجا که می بایست حق همسری را ادا کند، به بهترین وجه ادا می کرد و در جائی هم که باید وظایف مادریش را به کار گیرد، بهترین مادر بود. پایه های زندگی زینب(س) را ایمان، احترام به همسر، مشورت، رسیدگی به فرزندان و آزادی بیان حتی برای کنیزان خانه تشکیل می داد. روح زندگی در خانه زینب(س) در جریان بود و تمام اعضای خانواده از یکدیگر راضی و خشنود بودند؛ زیرا خداوند از چنین خانواده ای خشنود و خرسند بود.

زینب (س) که تربیت شده خاندان وحی بود، از اخلاق محمدی و کردار حیدری و صبر و شکیبایی فاطمی درس ها گرفت و بدان عمل کرد. حضرت به کوچک و بزرگ احترام می گذاشت و هیچ گاه چهره ترش نمی کرد. همیشه در سلام کردن [به بانوان و محرمان] پیشدستی می کرد و در مقابل مهمان از جا برمی خاست و مقام او را ارج می نهاد. با اینکه عبدالله بن جعفر شوهر حضرت زینب(س)، از بزرگان و ثروتمندان مدینه بود و در خانه، کنیز و غلام و… داشت؛ اما زینب(س) در کارهای خانه آنان را یاری می داد و جویای احوالشان می شد تا اگر مشکلی دارند، آن را برطرف سازد.

حضرت زینب سلام الله علیها، عالمه غیر معلمه

مراتب علمی و کمالات والای حضرت زینب(س)، قدرت آن بزرگوار در تفسیر آیات وحی، و بیان احکام و فصاحت و بلاغت آن بانو که بدون تردید رنگ و بوی فصاحت و بلاغت پدر بزرگوارش را داشته، از شاخص ترین ابعاد وجودی آن حضرت است.

مستند این ادعا را در چند کلمه از امام سجاد(ع) تقدیم می کنیم:

پس از آن که حضرت زینب(س) در کوفه، خطبه معروف خود را خواند، امام سجاد(ع) خطاب به آن بانو فرمود: «یا عمه! اسکت انت بحمدالله عالمه غیرمعلمه و فهیمه غیرمفهمه؛ ای عمه! سکوت اختیار کن! تو به حمدالله دانشمندی هستی بدون آموزگار و دانایی هستی بدون یاد دهنده.

با عنایت به این که امام سجاد(ع) براساس تعارفات معمولی چنین لقبی را به کسی هرچند به عمه خود عطا نمی کند؛ بدون تردید، رمز و رازی در عالم بودن زینب بدون معلم و آگاه بودن ایشان بدون یاد دهنده و استاد نهفته است.

حضرت زینب سلام الله علیها، الگوی ماندگار

یکی از چهره های برجسته جهان اسلام، به دلیل برخورداری از ویژگی های منحصر به فرد در تمام زمینه ها می تواند یک الگو به تمام معنی در همه اعصار مطرح شود، حضرت زینب علیها السلام است.

همان گونه که این بانوی گران قدر در یکی از حساس ترین برهه های تاریخ اسلام، از طریق تدبیر و فداکاری و شهامت وانست خطری را که متوجه کیان اسلام بود، برطرف سازد. امروز نیز بانوان جامعه اسلامی می توانند از طریق اقتدا به سیره و عملکرد و فضایل شیرزن کربلا حضرت زینب کبری علیها السلام همه دسیسه های ناجوان مردانه استکبار جهانی را خنثی نمایند.

بهترین الگوی پرستاری

جامعه ی بسیار باارزش پرستاری؛ هم روز پرستار را به شما تبریک عرض میکنم، هم تبریک عرض میکنم همزمانیِ روز پرستار را با ولادت حضرت زینب؛ این یک امر مهمّی است. آن کسانی که هوشمندانه این نام را، این عنوان را برای روز پرستار، این زمان را برای روز پرستار انتخاب کردند، کار مبارکی انجام دادند؛ حقیقتاً به جا است.

حضرت زینب کبریٰ (سلام الله علیها) یک بانوی برجسته ی در تاریخ بشریّت است، نه فقط تاریخ اسلام؛ واقعاً این جور است. آن شخصیّت مستحکم و قوی، آن انسان بزرگ، آن انسانی که «زن نگر دست خدا در آستین»؛ آنچنان که او عمل میکند کمتر انسانی -چه مرد، چه زن- میتواند با این قدرت، با این استحکام وارد میدانهای دشوار بشود. این بانوی بزرگ، الگوی پرستاری شناخته شده است و با این نامگذاری بین شما جامعه ی پرستاران و بین این بانوی باعظمت یک ارتباط ویژه ای برقرار شده؛ این را من به شما تبریک عرض میکنم. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از پرستاران سراسر کشور، در سالروز ولادت حضرت زینب کبری سلام الله علیها ۱۱ /۱۰/ ۱۳۹۸)

جرعه هایی از کلام حضرت زینب سلام الله علیها

حمد و ستایش خداوند را و درود و صلوات بر پدرم محمد و اهل بیت پاک و برگزیده او. ای مردم کوفه! ای صاحبان مکر و خدعه! آیا بر ما گریه می کنید؟ هرگز آب دیدگان شما فرو نایستد و ناله های شما ساکت نگردد. مثل شما مثل زنی است که رشته های خود را نیکو ببافد و سپس از هم باز کند. شما ایمان خود را مایه مکر و خیانت در میان خود ساختید و رشته ایمان را بستید و دو مرتبه باز کردید. در میان شما جز خودستایی و تملقی چون تملق کنیزان و غمازی با دشمنان، خصلتی نیست. شما مانند گیاههای زباله دانها هستید که قابل خوردن نیستند و به نقره ای می مانید که زینت قبور باشد و از آن استفاده نمی گردد و عذاب جاویدان برای شما آماده شد.

در ترنم شعر

در گلشن فضیلت و تقوا گلی شکفت

بفزود نور دیده مولا و مام خویش

بشکفته شد چو آن گل زیبای فاطمی

بنهاد سر، به حکم امام همام خویش

چون دیده باز کرد شجاعت به ارث برد

از مرتضی علی پدر ذولکرام خویش

پرورده شد، به دامن عصمت به دست وحی

بگرفت و ریخت شهد ولایت به کام خویش

در شوکت و جلالت زینب بس است این

کز بارگاه وحی گرفته است نام خویش

رشحاتی از قلم

بانوی وقار! بانوی شکیبایی! ای زینت کاشانه پدر!

آمدی تا مفهوم «صبر» را در قاموس باورها، مجسّم کنی.

آمدی تا گلواژه زیبای «عاشورا»، در ذهن زمان جاری شود.

آمدی تا عطر سیب، منزل به منزل، کاروانیان را همراهی کند.

آمدی تا ناله زنجیرها، شکُوه «کربلایی» شدن را تجربه نماید.

آمدی تا غرور دارالاماره ها، جایی در قاموس انسانیّت نداشته باشد.

آمدی تا فرو خفتگان جهل را با آخرین بشارت، به آزادی نوید دهی.

آمدی تا مفهوم «عطش» را در شوق «شهادت» بنشانی.

۱. مجمع کمالات

او بانویی بلند قامت، نیکوچهره و عالی مقام بود. حضرت در وقار و شخصیت همچون جده اش خدیجه(س)، در حیا و عفت مانند مادرش فاطمه(س)، در شیوایی و رسایی بیان چون پدرش علی(ع)، در حلم و صبر انقلابی همانند برادرش حسن (ع) و در شجاعت و قوت قلب مانند برادرش حسین(ع) بود.[۱]

۲. گرمی بخش زندگی

زینب(س) دختر امیرمؤمنان(ع) همه جا ثمره خیر، برکت، نشاط، ایمان و حقیقت بود. حضرت زمانی که با عبدالله بن جعفر ازدواج کرد، کانون زندگی را چنان گرم و باطراوت نگاه می داشت که دیگران از زندگی وی الگو می گرفتند.

زینب(س) در زندگی شخصی خود وظایفش را به کمال انجام می داد. آنجا که می بایست حق همسری را ادا کند، به بهترین وجه ادا می کرد و در جائی هم که باید وظایف مادریش را به کار گیرد، بهترین مادر بود. پایه های زندگی زینب(س) را ایمان، احترام به همسر، مشورت، رسیدگی به فرزندان و آزادی بیان حتی برای کنیزان خانه تشکیل می داد. روح زندگی در خانه زینب(س) در جریان بود و تمام اعضای خانواده از یکدیگر راضی و خشنود بودند؛ زیرا خداوند از چنین خانواده ای خشنود و خرسند بود.[۲]

زینب (س) که تربیت شده خاندان وحی بود، از اخلاق محمدی و کردار حیدری و صبر و شکیبایی فاطمی درس ها گرفت و بدان عمل کرد. حضرت به کوچک و بزرگ احترام می گذاشت و هیچ گاه چهره ترش نمی کرد. همیشه در سلام کردن [به بانوان و محرمان] پیشدستی می کرد و در مقابل مهمان از جا برمی خاست و مقام او را ارج می نهاد. با اینکه عبدالله بن جعفر شوهر حضرت زینب(س)، از بزرگان و ثروتمندان مدینه بود و در خانه، کنیز و غلام و… داشت؛ اما زینب(س) در کارهای خانه آنان را یاری می داد و جویای احوالشان می شد تا اگر مشکلی دارند، آن را برطرف سازد.[۳]

۳. صبر و استقامت

اندیشمند گرانمایه مرحوم آیت الله غروی اصفهانی درباره حضرت زینب(س) می نویسد: «چهره ام را به جهت قبله خلایق متوجه ساختم، به سوی همان بانویی که مکه به وجود او فضیلت یافت؛ همان بانویی که نقطه مرکزی دایره جهان در دو قوس صعودی و نزولی است، بانویی که در قوس نزولی کعبه مصایب و حوادث تلخ و در قوس صعودی، قبله همه خلایق است. در عوالم ملکوت اعلی، ام الکتاب است و در صحنه های بلا و رنج، مادر مصیبت هاست. پروریده مخزن قداست و طهارت در وقار و عفاف و شرم است. مثال او (زینب (س)) همچون گنج پنهان به وسیله پوشش و حیا و عفت است.

او در بلندهمتی و استقامت در برابر دشواری های ناگوار همراز و همنوا و همطراز پدرش علی(ع) است. صبر او (زینب(س)) در برابر مصایب شکننده آن چنان در حد بالایی است که از عجایب و شگفتی ها می باشد؛ بلکه جای آن دارد که به معجزه ها بپیوندد؛ زیرا دیگران از چنان استقامتی عاجز هستند، چرا که زینب(س) عصاره و گل سر سبد مقام ولایت عظمی است، همان ولایتی که وسعت و عمق آن بی نهایت است.»[۴]

۴. بهترین حسب و نسب

او جلوه ای از رفتار نبوی و علوی بود، هر چند برخی افراد بیش از این را ادعا دارند. محمد غالب شافعی (محقق و نویسنده مصری) درباره حضرت زینب(س) چنین آورده است: «یکی از بزرگ ترین زنان اهل بیت(ع) از نظر حَسَب و نَسب و از بهترین بانوان طاهر که روحی بزرگ و مقام تقوا و آیینه تمام نمای مقام رسالت و ولایت داشت. حضرت زینب(س)، دختر علی بن ابی طالب(ع) در فصاحت و بلاغت، یکی از آیات بزرگ الهی و در حلم و کرم و بینایی و بصیرت در تدبیر کارها در میان خاندان بنی هاشم و بلکه در جهان عرب مشهور بود. وی در خود جمال و جلال و سیرت و صورت و اخلاق و فضیلت را جمع کرده بود. آنچه همه خوبان داشتند، او به تنهایی داشت. شب ها در حال عبادت و روزها را روزه و به تقوا و پرهیزکاری معروف بود.[۵]

۵. در اوج عظمت

زینب(س) مانند همه بانوان طبیعتی عاطفی داشت و در جریان کربلا اسیر شد و صدمه دید؛ اما مانند کوهی استوار برجای ماند و با مقاومت در برابر مخوف ترین جباران و خون آشام ترین طاغوت های زمان ایستاد. او هیچ گاه مغلوب نشد و شکست نخورد و به هیچ وجه با عجز و ناله و ناامیدی ادامه نداد. در تمام مراحل اسارت، تضرع و التماس از وی دیده نشد و حتی به بهانه کتک خوردن خود، بازماندگان و کودکان اسیر، بر روی هدفش معامله نکرد. آری، عظمت روحی زینب(س) فوق العاده بود. او مجسمه شجاعت، شهامت و سربلندی است. سخنان و اعمالش همگی حکایت از روح بلند و قدرت پایداری وی دارند و این مایه حیرت مورخان و وقایع نگاران شده است که یک زن تا چه حد می تواند اوج بگیرد و بر قله های عظمت صعود کند.[۶]

عابده روزگار

حضرت زینب(س) همچون مادرش فاطمه(س) نمازش را اول وقت به جا می آورد و در انجام آن بسیار دقت داشت و چنان غرق در نماز و عبادت می شد که گویا در این دنیا نیست و محو معبود یکتا می گشت.[۷]

نمازهای شب حضرت در طول زندگی به ویژه در دوران اسارت و در مسیر کوفه و شام معروف است، تا آنجا که امام حسین»ع» در آخرین وداعش از او خواست که در نماز شبش او را فراموش نکند.[۸]

ولایت معنوی و توکیلی زینب سلام الله علیها

حضرت زینب(س) به مقامی رسید که با شواهد تاریخی می توان گفت وی به نوعی از مقام عصمت دست یافت. از او خطا و گناهی مشاهده نشد و در تمام ابعاد زندگی بر محور تقوای الهی حرکت کرد. زهد، تقوا و پیروی محض او از خدا، رسول خدا(ص) و امام زمانش او را به مقامی رساند که امام حسین(ع) در لحظه های آخر حیات، به دلیل بیماری امام سجاد(ع)، خواهرش را نایب خاص خود قرار داد و کارها را به او واگذار کرد. این حرکت امام، بیانگر مقام والای زینب (س) و برخورداری وی از ولایت توکیلی است.[۹]

شاهد دیگر بر مقام ملکوتی حضرت زینب(س) این است که آن بانو، گاهی امام سجاد(ع) را به اموری که او را از گزند خطر حفظ کند سفارش می کرد و همین طور در کارها مورد مشورت امام سجاد(ع) بود. زمانی که یزید اظهار پشیمانی کرد و به امام سجاد(ع) گفت: «ای علی بن الحسین! هر حاجتی داری بیان کن. » حضرت فرمودند: «نیازی به تو ندارم، در ضمن در هر موردی باید با عمه ام زینب(س) سخن بگویم (و مشورت کنم) زیرا او پرستار یتیمان و غمگسار اسیران است.»[۱۰]

از نشانه های دیگر برخورداری زینب (س) از ولایت معنوی این است که آن بانو «مسْتَجابُ الدَّعوه» بود. چه بسیار مردم گرفتار و دردمند که نزد زینب(س) می آمدند و از وی برای اجابت دعایشان درخواست دعا می کردند.

شخصی از «آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی» خواست جملاتی به عنوان تبرک برای دیگران نقل نماید. سید فرمود: «به مردم بگو هر زمان حاجتمند شدند خدای متعال را به عظمت زینب(س) قسم دهند تا خداوند حاجتشان را برآورد؛ زیرا زینب (س) نزد خداوند بسیار آبرومند است.»

و از امام زمان (عج) نقل شده که فرمودند: «در گرفتاری ها واسطه ای آبرومند چون عمه ام زینب(س) به درگاه خداوند معرفی کنید تا خدای متعال رنج شما را برطرف سازد.»[۱۱]

از نشانه های ولایت معنوی و تکوینی زینب(س) است که وقتی در کوفه خواست خطبه بخواند، اشاره کرد به جمعیت و نفس ها در سینه ها حبس شدند و زنگ های کاروان آرام گرفتند.[۱۲] علامه دربندی درباره خطبه زینب(س) می نویسد: «هر کس در خطبه حضرت زینب(س) در مجلس یزید و احتجاج آن حضرت و نفحات انفاس قدسیه و شیوایی فصاحت کلمات شریف او بنگرد، خواهد دانست که علم و معرفت زینب (س) از نوع کلمات و معارف اکتسابی نبود؛ زیرا صدور چنان خطبه ای، آن هم بدون مقدمه و به طور ناگهانی جز از کسی که صاحب عصمت یا همطراز آن است، ممکن نیست. روح نورانی و قدسی فوق العاده زینب (س) موجب شد که مجلس در قبضه او قرار گیرد و کفر و خباثت باطن یزید آشکار شود؛ به طوری که یزید نتوانست سخن را در دهان آن بانوی عُظمی بشکند و خود و حاضران، زشتی ها و پلیدی های پدر و اجدادش را از زبان زینب(س) نشنوند، چنین اقتدار و قهاریّتی از مردم عادی ساخته نیست، بلکه از ویژگی های صاحبان ولایت مطلقه است.»[۱۳]

پی نوشت ها

[۱] الخصایص الزینبیه، سید نورالدین جزایری، ص ۱۶۰ و زینب(س) فروغ تابان کوثر، محمدی اشتهاردی، انتشارات برهان، ص ۲۰ – ۲۲.

[۲] زندگانی حضرت زینب (رسالتی از خون و پیام)، دکتر علی قائمی، ص ۴۵ و ۴۶.

[۳] همان، ۱۶ و ۱۷ – ۳۱.

[۴] آیت الله غروی اصفهانی، دیوان عربی، به نقل از فروغ تابان کوثر، ص ۶۴ – ۶۶ و حضرت زینب(س)، امیرحسین علیقلی، ص ۴۰.

[۵] زندگی حضرت زینب(س)، همان، ص ۳۳ و ۳۴ و فضایل و کرامات حضرت زینب(ع)، عباس عزیزی، ص ۵۳.

[۶] حضرت زینب کبری(ع)، همان، ص ۱۷۵.

[۷] داستان هایی از زندگانی حضرت زینب(ع)، ص ۱۷ – ۲۱.

[۸] تفصیل نمازهای شب آن بانو در شماره های پیشین مجله، از شماره ۳۳ آمده است

[۹] زندگانی حضرت زینب (ع)، دستغیب شیرازی، ص ۲۴ – ۲۶ و فروغ تابان کوثر، ۹۰ – ۹۱.

[۱۰] الخصائص الزینبیه، ص ۲۹۴.

[۱۱] الوقایع و الحوادث، ج ۱، ص ۱۲۳ و سوگنامه حضرت زینب(س)، علی رضا رجالی، انتشارات نبوغ، ص ۹۲ و ۹۳.

[۱۲] لهوف، ص ۱۹۲.

[۱۳] اسرار الشهاده، به نقل از الطراز المذهب، ص ۸۰ و سیره عملی حضرت زینب(س)، ص ۶۴.