ویژه نامه ولادت امام محمد باقر علیه السلام

ویژه نامه ولادت امام محمد باقر علیه السلام

---

امام باقر علیه السلام در سوم صفر سال (۵۷ ه‍.ق) در مدینه متولد شد و نسبش از هر دو سو، علوی و فاطمی است؛ زیرا پدرش، امام سجاد علیه السلام، پسر امام حسین علیه السلام و مادرش، ام عبدالله، دختر امام حسن مجتبی علیه السلام بود.[۱]

امام باقر علیه السلام، حدود چهار سال از دوران امامت جدش، امام حسین علیه السلام و حدود ۳۷ سال از دوران امامت پدر بزرگوارش را درک کرد، آن حضرت در حادثه عاشورا حضور داشته، در این باره می فرماید: «من چهار ساله بودم که جدم، امام حسین علیه السلام را کشتند و شهادت وی و آن چه در آن وقت به ما رسید به یاد دارم.»[۲]

امام محمد بن علی بن الحسین علیه السلام با کنیه ابوجعفر و لقب های هادی، شاکر، امین، صابر و شبیه، به دلیل شباهت به پیامبر صلی الله علیه و آله[۳] معروف بود و مشهورترین لقب وی، باقر بود؛ چرا که رسول خدا صلی الله علیه و آله به روایت جابر، او را باقرالعلوم نام نهاد و در این باره فرمود: «او علم را به تمام و کمال می شکافد.»[۴] در ادعیه و زیارات نیز، لقب آن حضرت را به صورت «باقر العلم بعد النبی و باقر علم النبیین» می خوانیم، امام باقر علیه السلام، سرانجام در (سال ۱۱۴ه‍.ق)‍ در شهر مدینه به شهادت رسید و در قبرستان بقیع، کنار پدر و جدش امام حسن علیه السلام به خاک سپرده شد.

امام باقر علیه السلام و خلفای غاصب دوران

دوران بیست ساله امامت امام باقر علیه السلام با خلافت پنج خلیفه اموی هم زمان بود، بخش نخست امامت آن حضرت در دوره چهار خلیفه: ولید بن عبدالملک (۸۶ ـ ۹۶)، سلیمان بن عبدالملک (۹۶ ـ ۹۹)، عمر بن عبدالعزیز (۹۹ ـ ۱۰۱) و یزید بن عبدالملک (۱۰۱ ـ ۱۰۵) بود، آن گاه خلافت بیست ساله هشام آغاز شد ـ که توانمند ترین خلیفه اموی بود ـ امام علیه السلام در این دوران، سیاست تقیه را پیش گرفت و از درگیری مستقیم با خلیفه دوری نمود؛ ولی زمینه شکل گیری حرکت فکری و اعتقادی را میان متفکران جامعه و بزرگان علم، ادب و دانشمندان پی ریزی می کرد، امام باقر علیه السلام به وسیله تقیه، تشیع را از حوادث هولناک به ساحل نجات رهنمون شد، آن گونه که می فرماید: «تقیه از دین من و پدران من است هر که تقیه نکند، دین ندارد.»[۵]

آن حضرت در سایه تقیه به بازسازی و گسترش تشیع پرداخت.

شاگردان و تربیت شدگان امام باقر علیه السلام

در منابع تاریخی و رجالی، شاگردان امام باقر علیه السلام تا ۴۶۷ نفر نام برده شده اند بحران های فکری زمان ـ که گروهی اهل غلو شده بودند، و دسته ای عقاید انحرافی مرجئه و خوارج را پی می گرفتند ـ امام باقر علیه السلام را بر آن داشت تا با نهضتی فرهنگی با آنان برخورد کند که بهترین شیوه تربیت نیرو های کار آمد بود.

از ممتازترین شاگردان امام، زراره بود که از متکلمان و محدثان زمان گشت و محفل گسترده مریدان را در کوفه هدایت می کرد،[۶] برادرش حمران هم که امام وعده بهشت بدو داد و در حق وی فرمود: «حمران، شیعه ما در این دنیا و آن دنیا است.»[۷]

دیگری، حمزه بن محمد بن عبدالله الطیار است که گرچه مدتی با امام باقر علیه السلام مخالفت می کرد؛ ولی پس از تردید فراوان و بررسی مدعیان گوناگون، امامت امام را پذیرفت و پیرو امام گشت.[۸]

سایر شاگردان، عبارتند از: معروف بن خربوذ، ابو بصیر الاسدی، برید بن معاویه و محمد بن مسلم بن ریاح الطایفی که مانند زراره بود؛ امام صادق علیه السلام درباره این شاگردان فرمود: «بشارت ده انسان های خالص را به بهشت، برید بن معاویه العجلی و ابوبصیر لیث بن البختری المرادی و محمد بن مسلم و زراره، چهار نفر نجبا و نیکانی که امین های خدا بر حلال و حرام اویند و اگر آنان نبودند آثار و دستاورد های نبوت از بین می رفت و نابود می شد.»[۹]

از دیگر شاگردان امام ـ که مقام والایی داشت ـ ابوحمزه الثمالی بود، دیگری، شاعر نامدار، کمیت بن زید الاسدی بود که مجموعه اشعار وی ـ که اختصاص به ستایش اهل بیت علیهم السلام دارد ـ معروف به هاشمیات است، کمیت در شعر معروف به «میمیه» به جنایت های امویان و واقعه کربلا اشاره کرد و آن را در مدینه برای امام باقر علیه السلام خواند که مشمول محبت و تشویق امام قرار گرفت؛ البته بعدها والیان اموی عبدالملک، وی را اذیت و آزار کردند.[۱۰]

امام زمان علیه السلام در سخن امام باقر علیه السلام

ابراهیم بن عمر کناسی می گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «همانا برای صاحب این امر، دو غیبت خواهد بود و قائم، قیام می کند در حالی که بیعت کسی برگردنش نیست.»[۱۱]

ابوبصیر هم از امام باقر علیه السلام نقل می کند که حضرت فرمود: «بعد از حسین علیه السلام، نُه امام می آیند، نهم از آنان، قائم ایشان است.»[۱۲]
جابر جعفی از امام باقر علیه السلام نقل نموده که فرمود: «زمانی بر مردم خواهد آمد که در آن زمان، امامشان غایب خواهد شد؛ پس خوشا به حال کسانی که بر امر ما ثابت باشند؛ همانا کم ترین پاداش ایشان، آن است که خداوند خطاب به آنان می فرماید: بندگان من! به سرّ من ایمان آوردید و غیبت حجت مرا تصدیق نمودید؛ پس به بهترین پاداش از سوی من بر شما بشارت باد! بندگان من شمایید از شما می پذیرم و شما را عفو می نمایم و به وسیله شما، رحمت و باران را بر بندگانم نازل می کنم و برای شما است که از بندگان بلا و عذاب را دور می کنم…. »[۱۳]
 

ظهور امام زمان علیه السلام

امام باقر علیه السلام می فرماید: «گویی قائم علیه السلام را … می بینیم که میان رکن و مقام ایستاده، جبرییل در پیشگاهش بانگ می زند: بیعت برای خدا! پس زمین را پُر از عدل کند، چنان که از ظلم و جور پر شده است.»[۱۴]
 

مدت حکومت امام زمان علیه السلام

امام باقر علیه السلام می فرماید: «قائم ۳۰۹ سال حکومت می کند، همان مقدار که اصحاب کهف در غارشان ماندند، زمین را پر از عدل و قسط می کند، چنان که از ستم پر شده باشد؛ پس خداوند برای او، شرق و غرب زمین را می گشاید و به شیوه سلیمان بن داوود سلوک نماید، آفتاب و ماه را صدا می کند، پاسخ او را می دهند و زمین برای او در نوردیده شود و به او وحی می رسد؛ پس به امر الهی به وحی عمل می کند.»[۱۵]
 

شیوه حکومت امام زمان علیه السلام

امام باقر علیه السلام درباره شیوه حکومت حضرت مهدی علیه السلام می فرماید: «حضرت قائم علیه السلام به امر جدید و قضاوتی تازه ـ که شدید است ـ به پا خواهد خاست.»[۱۶]

در جای دیگر از حضرت باقر علیه السلام آمده است: «همان گونه که پیغمبر دعوت فرمودند و اسلام غریبانه آغاز شد، حضرت مهدی علیه السلام همان گونه عمل می کند.»[۱۷]

سفارش های امام باقر علیه السلام به منتظران ظهور
1. شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

امام باقر علیه السلام می فرماید: «هر کس با شناخت امامش بمیرد، پیش افتادن این امر (ظهور) یا به عقب افتادن آن به او ضرری نرساند؛ کسی که به معرفت امامش بمیرد مانند کسی است که با حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف در خیمه اش باشد.»[۱۸]
2. صبر در دوران غیبت

امام باقر علیه السلام می فرماید: «ای مؤمنان! در به جا آوردن امور واجب خود، تحمل داشته باشید و در برابر دشمنانتان پایداری ورزید، هم دیگر را به شکیبایی سفارش نماید و با امام منتظر خود، پیوند و رابطه ناگسستنی داشته باشید.»[۱۹]

۳. زمان ظهور را تعیین نکردن

فضیل از امام باقر علیه السلام پرسید: آیا برای این امر ]ظهور[ وقتی معین است؟ حضرت امام باقر علیه السلام سه بار فرمودند: «آنان که وقتی برای ظهور تعیین می کنند، دروغ می گویند.»[۲۰]

 

۱. الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۱۵۸و وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۳، ص۳۱۴.

۲. تاریخ یعقوبی، ابن واضح، ج۲، ص۳۲۰.

۳. کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۳۲۹.

۴. تاریخ یعقوبی، ابن واضح، ج۲، ص۳۲۰ و اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۵۳۷.

۵. اصول کافی، کلینی، ج۴، ص۶۴۳.

۶. رجال کشی، ص۱۳۳.

۷. همان، ص۱۶۱

۸. همان، ص۲۷۶.

۹. همان، ص۲۳۸.

۱۰. الاغانی، ابوالفرج اصفهانی تحقیق عبدالستار احمد فراج، ج۱۶، ص۳۳۰.

۱۱. الغیبه، نعمانی، ص۱۱۳.

۱۲. الغیبه، شیخ طوسی، ص۹۲.

۱۳. کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، ج۱، ص۳۳۰، ح۱۵.

۱۴. بحارالانوار، مجلسی، ج۵۲، ص۲۹۰.

۱۵. همان.

۱۶. الغیبه، نعمانی، ص۱۲۲.

۱۷. همان، ص۱۷۳.

۱۸. همان، ص۱۷، باب ۲۶.

۱۹. همان، ص۳۳۰، باب۲۵.

۲۰. الغیبه، طوسی، ص۴۲۵.