اولین سالروز شکست داعش در عراق

هیئت دولت عراق روز دهم دسامبر را که مصادف با سالگرد پیروزی علیه گروه تروریستی داعش در این کشور است، در تقویم رسمی عراق تعطیل رسمی اعلام کرد.حیدر العبادی نخست‌وزیر پیشین عراق دهم دسامبر سال ۲۰۱۷ (نوزدهم آذرماه) آزادسازی کامل خاک این کشور از لوث داعش را اعلام کرد.

    گروه تروریستی داعش در سال ۱۳۹۳ ( ۲۰۱۴ میلادی) با اشغال و تثبیت مواضع خود در استان الرقه سوریه و بخش‌های وسیعی از استان دیر الزور، کنترل نواحی مجاور مرزهای عراق را در اختیار خود بگیرد. این گروه تروریستی در بهار سال ۹۳ طی عملیاتی هماهنگ با برخی گروه‌ها و شخصیت‌های عراقی به صورت ناگهانی به تعدادی از استانهای عراق حمله کرده و موفق به تصرف موصل مرکز استان نینوا شدند. آنها همچنین در ادامه استان‌های صلاح الدین، دیالی و الانبار را اشغال کردند و کار به جایی رسید که خود را به نزدیکی مرزهای بغداد رساندند.

تروریستهای تکفیری داعش در عراق در ادامه به پیشروی‌های خود ادامه دادند و حتی تا نزدیکی مرزهای ایران و تا آستانه ورود به شهرهای مذهبی عراق نیز پیشروی کردند. اما در نهایت با تشکیل نیروهای بسیج مردمی و فعال‌سازی گسترده ارتش عراق، عقب نشینی داعش از مناطق تحت سلطه خود شروع شد.
 

سابقه داعش در عراق
گروه تروریستی داعش گرچه ابتدا کانون فعالیت خود را در عراق و سوریه قرار داد، اما امروزه در برخی کشورهای دیگر آسیای شرقی و آفریقا نیز فعالیت گسترده‌ای دارد. هسته اولیه شکل‌گیری داعش به دوره اشغالگری آمریکا در عراق برمی‌گردد.

گروه توحید و جهاد به رهبری ابومصعب الزرقاوی شاخه سازمان القاعده در عراق بود که در سال ۲۰۰۴ تاسیس شد. بعد از هلاکت زرقاوی در سال ۲۰۰۶ ابوحمزه المهاجر رهبر گروه توحید و جهاد شد. گروه دولت اسلامی عراق در ۱۵ اکتبر سال ۲۰۰۶ از هسته اصلی توحید و جهاد تشکیل شد و ریاست آن به ابوعمر البغدادی واگذار شد. این گروه مسئول بسیاری از عملیات تروریستی در عراق بود. این گروه وابسته به القاعده گرچه هدف اصلی عملیات خود را مبارزه با اشغالگری توصیف می‌کرد، اما بسیاری از عملیات آن ضد غیرنظامیان عراقی به ویژه شیعیان بی‌گناه انجام می‌شد که آنها نیز مخالف استمرار موجودیت آمریکا در عراق بودند.

با کشته شدن ابو عمر البغدادی و ابوحمزه المهاجر در آوریل سال ۲۰۱۰، ابوبکر البغدادی به عنوان سرکرده داعش معرفی شد. با روی کار آمدن وی دامنه عملیات تروریستی داعش گسترش پیدا کرد. همزمان با آغاز بحران در سوریه عناصر این گروه تروریستی در سوریه فعال شدند و به این ترتیب نام خود را به دولت اسلامی در عراق و شام تغییر دادند. جبهه النصره منشعب از همین گروه بود که گرچه بعدها اعلام استقلال کرد، اما مدتی را زیر پرچم داعش به مبارزه با مردم و دولت سوریه مشغول بود و هم اکنون نیز تا حدی در عرصه سیاسی و موازنه‌های میدانی سوریه نقش‌آفرینی می‌کند.

با وجود اینکه گروه تروریستی داعش با حمله ژوئن سال ۲۰۱۴ مرکزیت گسترده‌ای برای خود در عراق تاسیس کرد، اما پیش از آن نیز این گروه فعالیت‌های تروریستی متعددی را در عراق انجام داده بود. به عنوان مثال داعش در نیمه دوم سال ۲۰۱۳ نزدیک به ۱۴۰۰ خانه را در عراق منفجر و ویران کرد و طی این حملات ۱۹۹۶ نفر کشته و ۳۰۲۱ نفر زخمی شدند.

تخمین دقیق منابع مالی که گروه تروریستی داعش در این مدت به دست آوردن مشکل است. بیشتر منابع مالی داعش از سوی عربستان، قطر و ثروتمندان سلفی و تکفیری حوزه خلیج فارس تامین می‌شد. مقدار پول ارسال شده از طرف افراد ثروتمند خلیج فارس برای داعش حدود ۸ میلیون دلار تخمین زده شده است. علاوه بر اینکه داعش با تسلط بر منابع نفتی و فروش نفت به کشورهایی نظیر ترکیه نیز موفق شده بود منابع مالی گسترده‌ای را برای خود ایجاد کند.

آدم ربایی و گرفتن غرامت از خویشاوندان آنها، اعمال مالیت‌های سنگین به بهانه‌های شرعی و غارت بانک موصل در زمان اشغال این شهر از مهم‌ترین منابع مالی ترورست‌های داعش به شمار می‌رود که در زمان اوج خود ثروتمندترین گروه تروریستی جهان به شمار می‌رفت. مبلغ مصادره شده از غارت بانک موصل ۱.۵ میلیارد دلار بود.

در ۱۵ آگوست سال ۲۰۱۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ای از داعش به عنوان یک گروه تروریستی یاد کرده و خواستار انحلال آن شد. بعد از این اتفاق بود که آمریکا به همراه تعداد دیگری از قدرت‌های جهانی و برخی از کشورهای منطقه‌ای ائتلافی برای مقابله نظامی با داعش تشکیل داد. آمریکا به این بهانه حملات نظامی خود را در خاک عراق و سوریه گسترش داد، حملاتی که بیشتر زیرساختها و منابع غیر نظامی این کشورها را هدف قرار داده بود و تلاشی برای ریشه کن کردن داعش در این کشورها از خود بروز نمی داد.

نقش‌ مرجعیت شیعه در ریشه‌کنی داعش
پس از آنکه داعش تا مرز ایران پیشروی کرد و به نزدیکی بغداد و شعرهای مذهبی نجف، کربلا و سامرا رسید، شیخ مهدی کربلایی نماینده آیت‌الله علی سیستانی، مرجع عالی شیعیان در خطبه‌های نماز جمعه کربلا گفت: واجب است شهروندانی که قادر به حمل سلاح هستند، از کشور، ملت و مقدسات خود دفاع کنند و داوطلبانه برای این هدف مقدس به نیروهای امنیتی بپیوندند.

در آن روزها ارتش عراق در وضعیت بسیار بدی به سر می‌برد. در آن زمان نیروهای نظامی این کشور با تمام امکانات مدرنی که در اختیار داشتند نتوانسته بودند مانع پیشروی شبه نظامیان داعش شوند. به گونه‌ای که تصاویر رقت باری از فرار نظامیان عراقی در موصل منتشر شده بود.
این تقاضای شفاهی نماینده آیت‌الله سیستانی به عنوان فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی تفسیر شد. پس از آن هزاران نفر از عراقی‌ها با ثبت نام در نیروهای موسوم به «الحشد الشعبی»، نیروهای دفاع مردمی به نیروهای مسلح در عراق پیوستند.
به این ترتیب نیروی تازه‌ای برای مبارزه با داعش شکل گرفت. نیروی که به پشتوانه فتوای “جهاد کفایی” از همبستگی مناسبی نیز برخودار بود. فتوای آیت الله سیستانی باعث شد که حدود ۴۰ گروه نظامی که بیشتر آن‌ها متشکل از نیروهای مردمی بودند با یکدیگر متحد شوند و “حشد شعبی” را شکل دهند. با وجود اینکه اکثریت حشد شعبی را گروه‌های شیعه تشکیل می‌دهد، اما در بین آن‌ها نیروهای بسیج سنی مذهب، ایزدی و مسیحی نیز وجود دارد.
حشد شعبی به عنوان یکی از نیروهای مسلح عراق شناخته می‌شود که تحت فرماندهی نخست وزیر حیدر عبادی به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح عراق است. مجلس عراق در آذر ماه سال ۹۵ قانونی را تصویب کرد که نیروهای حشد شعبی را در این کشور به عنوان بخشی از نیروهای مسلح عراق به رسمیت شناخت.
به این ترتیب در سه سال اخیر حشد شعبی یکی از ارکان اصلی در جنگ با داعش بوده است. حشد شعبی در آزاد سازی آمرلی، ضلوعیه، بلد، دیالی، نقش اصلی را ایفا کرد.
اما شاید مهمترین عملیات حشد شعبی آزاد سازی تکریت بود، داعش تکریت اطراف تکریت را مین گذاری کرده بود که با پیشتازی حشد شعبی نیروهای مسلح عراق از میدان مین عبور کردند و شهر را پس گرفتند. حشد شعبی در آزادسازی رمادی، فلوجه و و نهایتا موصل نیز نقش مهمی ایفا کرد. این گروه توانست محاصره موصل را کامل کند، پس از آن نیروهای ارتش عراق وارد موصل شدند.
به هر حال عراق از مرحله مهمی از تاریخ خود در روند مبارزه با تروریسم با موفقیت خارج شد. با این وجود احزاب مختلف و شخصیت‌های عراق نباید تصور کنند که روند مبارزه با تروریسم به صورت کامل به پایان رسیده است. رویکرد فکری داعش و گروهک‌های خفته وابسته به این نحله فکری همچنان در عراق فعال هستند و در صورتی که اوضاع نابسامان سیاسی در این کشور ادامه داشته باشد، بستر مناسبی برای رشد و توسعه این گروه‌ها شکل خواهد گرفت.

دولت و شخصیت‌های سیاسی در عراق باید بدانند که حفظ وحدت و انسجام سیاسی در این کشور بهترین راهکار مقابله با رویکردهای تروریستی در این کشور است که اخیراً در پی کشمکش‌های سیاسی در خصوص تشکیل کابینه عراق بار دیگر احیا شده است.